Dąb – drzewo bogów i władców

Dzisiejszy artykuł przybliży Wam trochę reprezentanta kolejnego rodzaju struktury drewna. Tym reprezentantem będzie tak jak w tytule Drzewo bogów i władców, zanim odkryje przed Wami wnętrze tego majestatycznego drzewa zastanówmy się dlaczego dąb, o którym mowa został przypisany bogom i ulubieńcem monarchów.

W lesie na wydmie trzy dorodne dęby
u których szukam rady i pomocy
bo chóry milczą odeszli prorocy
nie ma na ziemi nikogo bardziej
godnego szacunku …..

tak o dębach pisał  Zbigniew Herbert „Dęby” w „Elegii na odejście” z 1990r.

Dąb drzewo niezwykłe

Dąb zajmuje bardzo ważne miejsce w początkowej historii Naszego Państwa, otóż to właśnie na dębie znajdowało się orle gniazdo z trzema orłami, które miały symbolizować los trzech braci Lecha, Czecha i Rusa [1]. Na dębie a nie np. na jesionie (jesion to też wspaniałe drzewo – Yggdrasil ;p ). Jednak dąb nie jest drzewem docenionym tylko przez Naszych Przodków, w starożytnej Grecji wróżono z liści dębowych, celtyccy druidzi spotykali się w dębowych gajach, a gdy przyjrzymy się heraldyce z całego świata, dąb jest umieszczany w herbach rodów, miast, gmin a także państw. Między innymi Republika Francuska, Azerbejdżanu, Bułgarii, Meksykańskie Stany Zjednoczone, Wyspa Księcia Edwarda, Paryż, Fatima, Wałbrzych i wiele innych.

Co jest takiego wyjątkowego w dębie, że zostało wybrane na drzewo bogów i władców?

Zacznijmy od boskiego pierwiastka

Gdy przyjrzymy się bliżej różnym wierzeniom, to zauważymy, że dąb był głównie poświęcony bogom ognia lub piorunów. W starożytnej Grecji dąb był przypisany do najwyższego boga, władcy nieba (a zatem i piorunów) –  Zeusa. Z szumu dodońskich dębowych liści kapłanie i kapłanki odczytywali boskie wyroki.

Rzymianie przejęli symbolikę dębu tak jak i całą religię. W związku z powyższym dąb został drzewem odpowiednika Zeusa – Jowisza. Głowy Jowisza i jego małżonki Junony na wizerunkach zdobią wieńce z liści dębowych. Rzymianie wierzyli również, że dąb był pierwszą rośliną na świecie, a jego owoce jednym z pierwszych pokarmów spożywanych przez ludzkość [2].

Skandynawowie i Germanie dedykowali dąb Thorowi (Donarowi – starogermański odpowiednik) – bogowi grzmotów i piorunów. Celtowie zbierali się w starych dąbrowach i oddawali cześć Taranisowi (taki odpowiednik rzymskiego Jowisza), Słowianie – Perunowi, Bałtowie – Perkunowi, Połabianie – Prowemu (Prowe)[3].

Dąb był uznawany za drzewo kosmiczne, oś świata (axis mundi) lub kolumnę niebios. Wspierał sklepienie niebieskie i łączył trzy strefy Wszechświata. Swoimi wielkimi rozłożystymi korzeniami sięgał piekieł, pień znajdował się w strefie ludzi natomiast na koronie zamieszkiwali bogowie. Germanie (tutaj mamy różnicę ze Skandynawami) czcili dąb zwany Irminsul – Drzewo Strasznego (Odyna, najwyższego z bogów nordyckich) jako oś świata, Skandynawowie wybrali – jesion. Podobne wyobrażenia można odnaleźć w kulturze Rumunów, Mordwinów, Rosjan, ludów ugro-fińskich, ludów Azji i Południowej Ameryki [3,4,5].

Cechą łączącą te wszystkie mitologie jest piorun i boski ogień. Mówi się, że dęby przyciągają pioruny. Nasi przodkowie, którzy żyli zdecydowanie bliżej natury niż my i potrafili zauważyć nawet najmniejsze zmiany w otoczeniu. Zaobserwowali, że dęby są niebezpieczne, starali się nie budować domostw w pobliżu, ale jednocześnie traktowali je jako miejsce kultu.

Dlaczego pioruny częściej uderzają w dęby?

Zastanówmy się czy coś z tych obserwacji jest prawdą, czy to tylko mit?

Ogólnie wiadomo, że w tym samym gatunku częściej narażone na uderzenie pioruna są osobniki wyższe, rosnące samotnie lub w małych grupach, lub rosnące na skraju lasu. Osobniki zdrowe niewykazujące oznak zgnilizny również są częściej porażane.

Wśród różnych rodzajów preferowane przez pioruny są rodzaje rosnące na glebach wilgotnych, w pobliżu strumieni, a także na glebach gliniasto-piaszczystych. Drzewa z głębokim i szerokim systemem korzeniowym.

Podsumujmy co wiemy o rodzaju drzewa, które jest narażone na częstsze porażenia piorunem. Musi się charakteryzować szerokim i głębokim systemem korzeniowym, rosnąć np. na glebie gliniasto-piaszczystej. Do tego opisu właśnie idealnie pasuje dąb.

A co podają statystyki?

Znalezienie sensownej i wiarygodnej odpowiedzi na to pytanie nie było prostym zadaniem. Udało mi się dokopać w czeluściach internetu do badań statystycznych z 1924r. [6]. Wyniki tych badań przedstawiam poniżej.

okres badawczy w latach	miejsce obserwacji	udział procentowy rodzaju					liczba porażonych przez piorun osobników
		dąb	buk	świerk	sosna	inne	dąb	buk	świerk	sosna	inne
16	Lasy Lippe-Detmold, Niemcy	11	70	13	6	bd	310	33	39	110	30
3	Lasy Bawarskie, Niemcy	1,8	10,8	41,5	30,8	15,1	61	7	155	131	bd
15	lasy francuskie, nie podano dokładnego miejsca	11	70	18	6	bd	159	21	20	59	20

Jak widzicie udział procentowy dębu w strukturze gatunkowej lasów był jednym z mniejszych, mniejszy jedynie dla sosny w dwóch przypadkach. We wszystkich badanych miejscach piorun poraził najwięcej dębów. Mamy potwierdzenie obserwacji naszych przodków ;). Moim zdaniem istotnym czynnikiem wpływającym na wybór piorunów, mogą być bardzo szerokie naczynia dębów (w końcu wielkość przekroju poprzecznego wpływa na przewodność elektryczną) ale o tym w następnym artykule 😉 .

Wiecie już dlaczego dąb był drzewem bogów zastanówmy się teraz dlaczego wybierali go również władcy?

Gdy przyjrzycie się bliżej dębowi to ujrzycie, majestatyczne , drzewo o dużej rozłożystej koronie, masywnym ciemnym pniu, bujnymi zielonymi liśćmi oraz małymi owocami o nietypowym kształcie (takie półnagie 😉 ). Dąb należy również do jednych z najwyższych drzew w naszym otoczeniu średnio osiąga 38 m. Tak wygląda współczesny dąb, w większości przypadków już schorowany.

Ten rozmiar teraz nie robi na nas większego wrażenia, wszak widzieliśmy wyższe i potężniejsze rzeczy, ale na naszych przodkach robił ogromne wrażenie. Wyobraźcie sobie, że w najbliższym otoczeniu nie ma tak wysokiego i tak masywnego drzewa jak dąb.

Dąb był utożsamiany z najlepszymi przymiotami władcy – mądrość, siła fizyczna (do dzisiaj funkcjonuje powiedzenie silny jak dąb), potęga, sprawiedliwość (wiele sporów było rozstrzyganych pod dębami) [4]. Dodatkowo skoro władca był pomazańcem bożym a dąb był poświęcony bogom to władca często umieszczał jakiś element dębu w swoim emblemacie.

Mam nadzieję, że udało mi się pokrótce wyjaśnić dlaczego dąb jest i był wyjątkowym drzewem.

Napiszcie komentarz jakie są wasze opinie na temat przyciągania piorunów przez dęby? moja odpowiedź na to pytanie

Źródła:

1.  „O Lechu, Czechu i Rusie” w Księga Bajek Polskich; Grupa Wydawnicza Publicat S.A.

2. I. Kaczor, ” Kult drzew w tradycji mitologicznej i religijnej starożytnych Greków i Rzymian”, Acta Universitatis Lodziensis, Folia Litteraria 3,2001, 44-49

3. M. Lurker, „Przesłanie symboli w mitach, kulturach i religiach”, Kraków 1994

4. S. Gajewska, „Obraz dębu i lipy w literaturze polskiej i litewskiej XIX – P.XX wieku. Studium porównawcze”, praca magisterska, Wileński Uniwersytet Pedagogiczny, Wilno 2011, s. 14

5. https://bialczynski.pl/2016/04/25/drzewo-kosmiczne-ryszard-maliszewski-zcalegoswiata2-blogspot-com/

6. R.N. Covert, „Why an oak is often struck by lightning: a method of protecting trees against lightning”, Monthly Weather Review, październik 1924, s. 492-493